Voedselcommons

 

Commons zijn democratische gemeenschappen (communities) welke gezamenlijk een gemeenschappelijk goed (common good) beheren, zonder grote afhankelijkheid van de overheid of de markt. Het doel is vaak om lokale meerwaarde te scheppen en maatschappelijke impact te bereiken. Commons hebben geen winstoogmerkt maar kunnen wel inkomsten genereren voor de deelnemers. Bekende voorbeelden van hulpmiddelen welke gemeenschappelijk kunnen worden beheerd zijn: energie, (windmolens, zonnepanelen) kennis (open source, wikipedia) en voedsel zoals visgronden, grasland, akkers, vervoermiddelen en gemeenschappelijke tuinen. 

Het gemeentebestuur van Amsterdam omarmt de filosofie van de commons sedert 2018 vanuit de veronderstelling dat dit idee bijdraagt aan de democratisering van de samenleving, het sociale weefsel van de stad versterkt, economische waarde op buurt- en wijkniveau toevoegt, helpt bij de integratie van nieuwkomers en een bijdrage levert aan de overgang naar een duurzame voedsel- en energievoorziening. Food Council MRA is betrokken bij de opzet en ondersteuning van voedselgemeenschappen in Amsterdam. Voedsel is een relatieve nieuwkomer binnen het veld van onderwerpen waarop gemeenschappelijk zelfbeheer van toepassing wordt verklaard. Op dit moment wordt de voedselvoorziening binnen de metropoolregio Amsterdam, van boer tot bord, voor het overgrote deel verzorgd door het bedrijfsleven.

​

​

Commons en het voedselsysteem

​

Hoewel moeilijk voorstelbaar; is het mogelijk om het voedselsysteem te bekijken door de bril van commons. Binnen deze voorstelling van zaken wordt voedselvoorziening als een samenhangend en complex systeem gezien. De productie en consumptie van voedsel binnen dit systeem staan aan de basis van ernstige ecologische en maatschappelijke problemen zoals uitstoot van stikstof en CO2, overgewicht, ondervoeding, uitbuiting, immuniteit tegen antibiotica, ophoping van pesticiden, verdroging, uitputting van de bodem en afval. Deze problemen hangen nauw met elkaar samen en bewerken als het ware een spiraalbeweging naar beneden. Ze vormen een moeilijk ontwarbare kluwen. Het is dan ook weinig zinvol om te proberen de voedsel gerelateerde problemen één voor één aan te pakken, zonder rekening te houden met dwarsverbanden. Een systeembenadering biedt uitkomst. 

Deze aanpak is vergelijkbaar met het oplossen van de puzzel van de Rubic's Cube. Een systeembenadering van de voedselvoorziening richt de aandacht op uiteenlopende zaken als productiemethoden, eetcultuur, inrichting van de openbare ruimte en gezondheidszorg.

​

Naar het voedselsysteem kijken door de bril van commons, kan helpen om voedsel te benaderen als gemeengoed en onderdeel van een veelomvattende oplossing voor de crises waar het bredere maatschappelijke systeem door wordt geplaagd. Zo bezien kan vernieuwing van het voedselsysteem bijdragen aan een oplossing voor de klimaatcrisis, groeiende ongelijkheid, ongezonde levensstijlen en intolerantie. We kunnen ons voedsel voorstellen als een gemeengoed dat volgens democratische regels door een gemeenschap wordt beheerd. Waar dit lukt, spreken we van voedseldemocratie. 

 

​

In de praktijk

​

Dat wil niet zeggen dat de voedselketen onmiddellijk en volledig verandert van een volledig door de markt gedreven systeem naar gemeengoed. Dat proces verloopt in stappen, te beginnen van onderop op buurtniveau en langzaam opschalend naar het regionale en nationale schaalniveau. In dit proces speelt de oprichting van coöperaties als juridisch voertuig een centrale rol. Beheer van (delen van) het voedselsysteem als gemeengoed heeft het voordeel dat het volgens democratische principes door een gemeenschap wordt beheerd. Dat is voedseldemocratie. Gemeenschappen beschermen hun hulpbronnen tegen verkaveling, uitbuiting, vervreemding en aantasting door particuliere bedrijven en overheden. 

 

Food Council MRA bevordert de oprichting van voedselcoöperaties waarin producenten, afnemers, transporteurs, huishoudens en verwerkers van voedselrestanten samenwerken. Dit is één manier om belanghebbenden eigenaarschap en zeggenschap te geven over hun eigen lokale stukje van het voedselsysteem.

 

​

Bestaande voorbeelden

​

Hieronder worden aanknopingspunten voor een vernieuwing van het voedselsysteem in de metropoolregio Amsterdam opgesomd. De lijst is geenszins compleet en verandert voortdurend. Veel initiatieven (niches) gaan weer ter ziele omdat ze niet passen binnen de geldende politieke, economische en culturele randvoorwaarden. 

 

• Coöperaties van consumenten die voedsel van lokale boeren betrekken (VokoMokum, Voedlink, Foodcoop Amsterdam, Boeren voor Buren)

• Grondfondsen (Aardpeer, Land van Ons)

• Coöperatieve boerderijen (Herenboeren)

• Samenwerkingsverbanden tussen producenten en consumenten (Zuidermarktfonds, Chocoladekaravaan) 

• Gemeenschappelijke tuinen (meer dan twintig in Amsterdam)

• Verwaarding van voedseloverschotten (Buurtbuik, Taste before You Waste, Voedselbank, Boeren voor Buren)

• Samenwerking tussen buurtbewoners, voedselproducenten, compostmakers en horeca (Kaskantine)

• Buurthuizen en tuinen waar gezamenlijk wordt gekookt en gegeten (Meevaart, Anna's Tuin en Ruigte, Resto van Harte)

​

​

Meer leren over Commons en voedselgemeenschappen?

​

Lees het artikel van Arnold van der Valk, Beatriz Pineda Revilla en Sarah Essbai over voedselgemeenschappen om meer over dit onderwerp te leren. Of verdiep je helemaal in de commons met dit e-book van het Hellinger Instituut.